Türkiye’nin 19. yüzyıldan sonraki modernleşme sürecini çözümleyen merkez-çevre kuramının iki temel ayırt edici özelliği bulunmaktadır. Bunlardan birincisi söz konusu tarihsel sürecin “çelişki” ve “çatışma” kavramları kullanılarak açıklanmasıdır. Bu tutum, merkez-çevre kuramını diyalektik bir yöntem anlayışı içinde görmemizi sağlamaktadır. Türk modernleşmesinin diyalektik bir yöntem anlayışından açıklanması özgün nitelikli bir girişimdir. Bununla birlikte Mardin’in diyalektiği Marksist değil, Hegelci bir diyalektiktir. Türkiye’de alt sınıflar ile yüksek bürokrasi arasındaki çelişkileri kültür ve gelenek boyutunda ele almaktadır. Türkiye’deki toplumsal değişme süreci merkez-çevre kuramı açısından değerlendirildiğinde çevrenin kültürel-geleneksel değerleri merkezin laik siyaseti üzerinde üstünlük kurmuş ve onu geriletmiştir. Mardin, kendi kuramında çevrenin zaferinden söz etmesine karşın bu durum çevrenin merkez üzerinde ekonomik ve sınıfsal bir iktidar kurması anlamına gelmemektedir. Geleneği bürokrasiye kabul ettirmiş olmalarına karşın yine alt sınıflar yine alt sınıf olarak kalmışlardır. Ortaya çıkan bu durum merkez-çevre kuramını Marksist diyalektikle karşılaştırılarak ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Bu araştırmanın amacı merkez-çevre kuramının Marksist bir eleştiriyle ele alınmasıdır.
Anahtar Sözcükler: Türk modernleşmesi, Türk sosyologları, Tarihsel Materyalizm, Toplumsal Değişme, Kültür