17. yüzyılda Ali Ufkî Bey tarafından yazılan “Hâzâ Mecmû’a-i Sâz ü Söz” (HMSS) yaklaşık 400 yıl öncesinden günümüze dönemin Topkapı Sarayı ve çevresindeki çalgısal ve sözlü repertuvarını ulaştıran el yazmasıdır. Türk müziği tarihi ve dönemin genel yapısı açısından kıymetli veriler içermektedir. Türk halk müziği alanında, HMSS üzerine yapılan çalışmaların azlığı, bu çalışmanın önemini ve gerekliliğini hissettirmektedir. Türkîlerin varyantlaşma açısından incelendiği bir çalışmaya ise rastlanmamıştır. Bu araştırmada, Ali Ufkî Bey’in 17. yüzyıldan günümüze ulaşan HMSS adlı eserinde bulunan, Türk halk müziği kaynakları ve repertuarı açısından önem arz ettiği düşünülen türkîlerin varyantlaşması incelenmekte, bu varyantların ne şekilde oluştuğu ortaya konmaktadır. Araştırma sürecinde öncelikle alanyazın taraması yapılmıştır. Sonrasında Muammer Uludemir (1992) ve Hakan Cevher’in (1995); HMSS’nin Şükrü Elçin (1976, 2000) tarafından hazırlanan tıpkıbasımı üzerinden yaptıkları çeviri-yazımlarındaki nota transkripsiyonları karşılaştırmalı incelemiş, elde edilen veriler varyantlaşma açısından analiz edilerek sonuçları paylaşılmıştır. Ali Ufkî Bey 17. yüzyılda saray ve çevresinde icra edilen repertuvardan toplamda 529 eseri kayda geçirmiştir. Türkî, varsağı ve tekerleme türündeki eserlerin dönemin halk müziği türlerinden olduğu düşüncesiyle, 17. yüzyıldan günümüze toplamda 153 halk ezgisi ulaşmıştır. İncelenen 104 türkî örneğinin 8 tanesinde sözel varyantlaşma, 10 tanesinde ezgisel varyantlaşma, 4 tanesinde hem sözel hem de ezgisel varyantlaşma ve 4 tanesinde de usûl varyantlaşması gözlemlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ali Ufkî Bey, Hâzâ Mecmûa-i Sâz ü Söz, el yazması, türki, varyant, varyantlaşma